ابوالحسن ابتهاج که نامش به‌عنوان موسس و اولین رئیس سازمان برنامه و بودجه به ثبت رسیده است، در پروژه تاریخ شفاهی ایران در دانشگاه هاروارد درخصوص پذیرش مسوولیت از سوی مدیران چنین نقل می‌کند: «تجربه شخصی من اینه که یک نفر در ایران اگر حاضر بود مسوولیت قبول بکنه، تمام اطرافیان، همکارها و دستگاه‌های دیگه تمام مسائل به دوش اون آدم می‌فرستند برای اینکه فرار از مسوولیت بکنند و این آدم بدبختی که با حسن‌نیت می‌خواست کار بکنه اون‌قدر کار بر او بار می‌شد که امکان نداشت بتونه از عهده بربیاد و نتیجه‌اش این می‌شد که یه عده اشخاص هیچ کار نمی‌کردند، هیچ‌وقت دچار خبطی هم نمی‌شدند و هیچ‌وقت مورد مواخذه قرار نمی‌گرفتند اما اشخاصی که دارای ابتکار بودند دارای جرات تصمیم‌گرفتن بودند، همیشه هم ممکن بود مرتکب یه اشتباهی بشوند اینها می‌بایستی یه روزی دچار زحمت بشوند برای اینکه جرات این تصمیم گرفتن را داشتند یکی از معایب بزرگ ایران این بود که مجازات نبود برای کار نکردن.»

در حالی که کمتر از ۲۰روز تا برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری مانده است، به نظر می‌رسد هنوز فضای انتخاباتی آغاز نشده و برنامه‌های روشن و آشکاری از سوی رهبران جناح‌های سیاسی مختلف برای انتخابات آینده تدوین نشده است.

اوایل دهه۶۰ در یک صبح زود زمستانی، در‌حالی‌که با کتاب و دفتر در زیر بغل، عازم مدرسه بودم، ناگهان متوجه جمعیت انبوهی شدم که مقابل یکی از کیوسک‌های مطبوعاتی در انتظار روزنامه‌های کثیرالانتشار بودند.

ترکیب و امتزاج دو قدرت سیاسی و اقتصادی می‌تواند منشأ و سرچشمه بسیاری از فسادهای مالی باشد و به همین دلیل در جهان مدرن بر تفکیک و مرزبندی این دو موضوع تاکید فراوانی می‌شود. ارباب سیاست باید هنگام تکیه دادن بر اریکه قدرت، خود را از تجارت و هرگونه فعالیت اقتصادی دور نگه دارند. چنین است که در زمانی که فرد میلیاردری همچون دونالد ترامپ بر مسند ریاست‌جمهوری تکیه می‌زند، دارایی خود را در اختیار یک custodian (امانت‌دار موقت) قرار می‌دهد تا از هرگونه شائبه نفوذ سیاسی در اداره امور اقتصادی پرهیز شود.

دولت رئیسی اکنون نیمه اول دوره ریاست‌جمهوری خود را سپری کرده است و چشم بر نیمه دوم دارد تا بلکه بتواند به برخی از وعده‌های انتخاباتی خود جامه عمل بپوشاند.

دولت‌هایی که در میانه راه چهار ساله خود قراردارند، همچون تیم‌های فوتبالی هستند که در بین دو نیمه در رختکن قرار دارند. از یکسو با نقاط قوت و ضعف تیم خود آشنا شده‌اند و از سوی دیگر اطلاع کاملی از خواسته‌های هواداران و همچنین موانع بیرونی دارند.

اگرچه از ابتدای تاسیس فیفا همواره مدیران آن بر غیر‌سیاسی بودن این بازی پرحاشیه تاکید کرده‌‌اند، اما هیچ ناظر بی‌‌طرفی نتوانسته است خط واضحی را بین فوتبال و سیاست ترسیم کند. یکی از سیاسی‌‌ترین بازی‌‌های تاریخ جام‌جهانی در هنگام حکومت فاشیست‌‌های ایتالیایی در جام‌جهانی ۱۹۳۸ اتفاق افتاد.

تصور کنید یک بنگاه‌دار را مامور فروش خانه خود کرده‌اید. برآورد شما از ارزش این ملک، حدود ۲ میلیارد تومان است. یک هفته بعد بنگاه‌دار به شما می‌گوید با وکالتی که از جانب شما داشته، آپارتمان را به قیمت ۱۵۰ میلیون تومان فروخته است.

برخی بر این باورند که ایران جامعه‌ای کوتاه‌مدت است که به دشواری می‌توان چشم‌انداز بلندمدتی در آن چه در سطح خرد و چه در سطح کلان یافت.

در بازی شطرنج «پات» به موقعیتی گفته می‌شود که یکی از بازیگران در موقعیت مات قرار ندارد، اما پس از انجام هر حرکتی در موقعیت مات قرار می‌گیرد و در واقع امکان انجام هر حرکتی از سوی بازیکن حریف سلب می‌شود. به‌نظر می‌رسد چنین حالتی شامل حال بسیاری از سیاست‌گذاران کشور نیز شده است.

جرج برنارد شاو، نمایش‌نامه‌نویس انگلیسی جمله معروفی دارد؛ «انجمن‌های تخصصی وسیله‌ای است برای فریب عوام.» شاید این جمله در ابتدا عجیب و غیر‌منطقی به نظر برسد، ولی بهتر است از زاویه تخصصی علم اقتصاد نگاهی عمیق‌تر به آن بیندازیم.

زمان قدیم این باور رواج داشت که هرگاه که سُم اسب‌ها در طویله بر زمین کوبیده می‌شود، زلزله یا بلایی طبیعی در راه است. نقش همین سم اسب‌ها را در ادبیات اقتصاد، شاخص‌های پیشرو (leading indicator) ایفا می‌کنند.

خاطرات خرداد ۵۷ را که تیم ملی فوتبال ایران برای اولین بار به جام جهانی آرژانتین صعود کرده بود و من مشغول انجام امتحانات پایان سال دوران ابتداِیی بودم، هیچ‌گاه فراموش نمی‌کنم. ایران در آخرین بازی خود در برابر پرو قرار گرفت که اگر با اختلاف ۴ گل از این بازی پیروز بیرون می‌آمد، به دور بعد صعود می‌کرد. ولی ورق برگشت و تیم ایران ۴ گل در تور دروازه خود دید.

در مبانی اقتصاد مالی، زمانی واژه حباب به یک بازار خاص اطلاق می‌شود که قیمت‌های معاملاتی با ارزش ذاتی تفاوت آشکاری داشته باشد. اگرچه این تعریف در ظاهر ساده به‌نظر می‌رسد، ولی به واسطه مناقشه در تخمین ارزش ذاتی به همان تمثیل فیل مولانا مبدل شده است که هر تحلیلگری بخشی از آن را در ذهن تداعی می‌کند. مثلا ابتدا باید مشخص شود مبنای قیمت‌گذاری، ارزش ذاتی است یا ارزش جایگزینی یا ارزش فعلی جریان‌های درآمدی آتی.

همان‌گونه که حادثه ۱۱ سپتامبر مسیر سیاست جهان را در ریل جدیدی قرار داد و گفت‌وگوی تمدن‌ها را به برخورد تمدن‌ها تبدیل کرد.

«گرهی که با دست باز می‌شود، نباید با دندان باز کرد.» این ضرب‌المثلی است که ما ایرانیان سال‌هاست شنیده‌ایم، ولی در عرصه سیاست‌گذاری مطمئنم گره‌هایی که سعی کرده‌ایم با دندان باز کنیم، بسیار بیش از گره‌هایی است که با دست باز کرده‌ایم. کارشناسان بارها درخصوص بنزین ارزان و کمبود سرمایه‌گذاری در حمل‌ونقل عمومی تذکر داده‌اند.

یک مجتمع مسکونی ۲۰ واحدی را در نظر بگیرید که هریک از ساکنان ماهانه هزینه‌ای را بابت شارژ می‌پردازند. ممکن است در این مجتمع مناقشه‌ای ایجاد شود و هیچ‌کس حاضر به پرداخت شارژ نشود. در اولین احتمال ممکن است پرداخت‌کنندگان متوجه شوند که برای مثال شارژ پرداختی یک آپارتمان ۱۲۰ متری کمتر از مبلغ پرداختی یک آپارتمان ۸۰ متری است؛ در حالی‌که هزینه شارژ باید متناسب با متراژ آپارتمان‌ها تعیین شود.

نزدیک یک قرن پیش مالاریا (که در آن زمان به تب و لرز یا تب نوبه شهرت داشت) بزرگ‌ترین تهدید زندگی هر ایرانی بود.

حکایت برآمدن دو کار به یک کرشمه، اگرچه در عرصه خصوصی افراد بعضا به مناقشه می‌انجامد، اما در عرصه عمومی و سیاست‌گذاری نیز خالی از جذابیت‌ نبوده است.

در پی حوادث روزهای اخیر و به‌ویژه سقوط هواپیمای مسافری مساله پاسخگویی دولت‌ها بابت سیاست‌ها و عملکردشان در صدر مطالبات مردم قرار گرفته است.

شیخ اجل سعدی در کتاب بی‌نظیر خود گلستان در باب قناعت چنین روایت می‌کند: «بر آن کدخدا زار باید گریست / که دخلش بود نوزده و خرج بیست.» هرچند این سخن در کشور ما به ضرب‌المثلی تبدیل شده است که همه ایرانیان در ذهن دارند، اما وصف حال سند مالی دولت نیز است. سندی که هرسال از سوی دولت تدوین می‌شود و در معرض رای نمایندگان ملت قرار می‌گیرد.

پیش از آنکه به بحث اصلی ورود کنم، لازم می‌بینم مقدمه نه‌چندان کوتاهی را ارائه کنم.

با نگاهی اجمالی به طرح‌های تحقیقاتی در مراکز متعدد پژوهشی کشور که از قضا به دست سیاست‌گذاران و مقامات اجرایی کشور می‌رسد، می‌توان دریافت که این طرح‌ها مملو از عباراتی‌اند که به لحاظ دستور زبان فارسی مجهول، بدون قید زمان و مکان و فاقد هر گونه قید توصیفی هستند که در نتیجه همین وضعیت، همچنان محبوس در آرشیو گزارش‌های تحقیقاتی باقی می‌مانند.

اقتصادنیوز: در بستر تغییرات پارادایمی فلسفه‌های شناختی در عصر مدرن و تشکیک در ایده‌های مطلق‌نگر، انسان مدرن به تدریج از تلاش برای یافتن ایده‌های آرمانی، یگانه و کمال‌گرا دست می‌کشد. آن زمان که حماسه به تراژدی بدل شد و قهرمان به انسان معمولی، رفته‌رفته اتوپیای موعود به مثابه امر موهوم کنار گذاشته شد و جای خود را به امر واقع، رویکردهای واقع‌نگر و روش‌های تجربه‌گرایانه سپرد. بشر نیز به تدریج پذیرفت که خواستن الزاما توانستن نیست و توانستن نیز تضمینی برای شدن نمی‌دهد. حالا دیگر وعده‌های بزرگ یا از روی فریب بود یا محصول غفلت و نادانی می‌نمود.نمود عینی چنین تغییری را می‌توان در آخرین انتخاب آکادمی سلطنتی علوم سوئد در اعطای جایزه نوبل اقتصاد به «آبیجیت بانرجی»، «استر دوفلو» و «مایکل کریمر» برای پژوهش در حوزه «روش‌های تجربی برای کاهش فقر جهانی» دریافت. جایی که جایزه بزرگ نوبل اقتصاد نه به یک ایده بزرگ برای مساله‌ای کلان، بلکه به ایده‌های اجرایی‌تر و قابل‌کنترل‌تر برای مسائلی در مقیاس‌های کوچک‌تر اعطا شده است. این سه پژوهشگر حوزه اقتصاد توسعه، بر مبنای نظریه‌های اقتصاد خردی، با به‌کارگیری روش آر.سی.تی یعنی آزمایش‌های کنترل‌شده تصادفی، بر روی سیاست‌های قابل اجرا با ضریب اطمینان بالا درباره اثرات علت و معلولی متمرکز شده، و به نتایج متقن درباره مکانیزم ایجاد فقر و نحوه مقابله کارآمد با آن دست یافته‌اند. «دنیای اقتصاد» در نشستی با حضور اقتصاددانان و علاقه‌مندان به حوزه اقتصاد، به بررسی ایده‌ها و مدل‌های ارائه شده توسط نوبلیست‌های ۲۰۱۹ پرداخت. گزارش بخش‌هایی از این نشست را در ادامه بخوانید.

مدت‌هاست هرگاه در مجلس یا محفلی حضور می‌یابم و عده‌ای مطلع می‌شوند که دانش‌آموخته اقتصاد هستم، پرسشی را مطرح می‌کنند که واقعا با دشواری بسیار قادر به پاسخگویی هستم. پرسش ساده این است که با وجود این همه دانشکده‌های اقتصاد و فارغ‌التحصیلان در گرایش‌های مختلف، شما اقتصاددانان به چه کاری مشغول هستید که وضعیت اقتصاد کشور چنین است؟

هنگامی که بیمار به پزشک مراجعه می‌کند، پس از بررسی علائم بالینی برای وی دستورهای مختلفی شامل رادیولوژی، آزمایش خون یا نمونه‌برداری‌های گوناگون تجویز می‌شود تا با دسترسی کامل به اطلاعات بیمار و آنچه در معاینه یافته شده، پزشک به بهترین تشخیص و تجویز ممکن دست یابد. سیاست‌گذاران، اقتصادگردانان و حتی مردم عادی ممکن است با مشاهدات عینی به حدسیاتی در مورد امور جاری کشور دست یابند.

پرسش مهمی که در ماه‌های اخیر در بسیاری از محافل کارشناسی و گاه خانوادگی شاهد آن بوده‌ام این است که آیا در شرایط تحریم‌های سخت کنونی و احتمال وقوع درگیری‌های محدود نظامی، همچنان می‌توان به تئوری‌ها و نظریات اقتصاد آزاد توسل جست، یا شرایط ویژه خود راهکارهای ویژه‌ای را می‌طلبد، که باید شاهد نظریات اقتضایی باشیم که براساس مقتضیات زمانی و مکانی تغییر می‌کنند.

هر زمان که بحث اصلاح قیمت حامل‌های انرژی مطرح می‌شود، گروهی از سیاست‌گذاران یا اقتصاددانان وطنی انگار که نقشه گنج را یافته‌اند یا صندوقچه‌ای از اشیای قیمتی دشمن را به غنیمت گرفته‌اند، درخصوص تقسیم مساوی درآمد حاصله، یا بازتوزیع منابع حاصله بین اقشارخاص که از آن به عنوان دهک‌های درآمدی نام برده می‌شود، داد سخن سر می‌دهند.

اکنون تقریبا مدت‌هاست که تقریبا روزی را پشت سر نمی‌گذاریم، مگر آنکه خبری در مورد افشای یک فساد اقتصادی یا دستگیری یکی از متخلفان به گوش نرسد. اگرچه نقش رسانه‌های آزاد به‌عنوان بازجوی افکار عمومی درخصوص کشف و اعلام این مفاسد قابل کتمان نیست و در بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته در طرحی به نام «پلیس سوت زن» برای برملا‌کنندگان این تخلفات پاداش‌هایی هم منظور می‌شود.

«خانه دائی یوسف» کتاب اتوبیوگرافی بی‌نظیری است از یکی از اعضای پروپاقرص حزب توده ایران که پس از مدت‌ها زندگی مخفی تصمیم می‌گیرد به‌طور غیرقانونی از مرز خارج شود و خود را به مدینه فاضله‌ای به نام اتحاد جماهیر شوروی سوسیالیستی برساند. وی در سراسر کتاب توضیح می‌دهد که چگونه در تجارب روزانه خود درمی‌یابد، آنچه در ذهن پرورانده، چیزی جز یک کاخ پوشالی نبوده است.